Is Zijn is of zijn is zijn?

Gisteren was Quintus hier en we kwamen te spreken over waar en niet waar.

"Wat is het?", vroeg Quintus. "Jan en Piet zijn op vakantie, of Jan en Piet is op vakantie?"

Duidelijk natuurlijk, Jan en Piet, dat zijn er twee, dus die zijn.

Maar toen kwam Quintus met het volgende: "Denk nou logisch na, is het twee en drie IS zes? of twee en drie ZIJN zes?"

"IS zes, natuurlijk", zei ik.

"Dus twee en drie IS zes?"

"Ja!"

"Ja, maar denk aan Jan en Piet. Die ZIJN op vakantie.. Dus je weet het zeker: Twee en drie IS zes..?"

"Ja, natuurlijk."

"Maar twee en drie is toch vijf?"

Een prachtig punt over gelijk en correct. het is helemaal afhankelijk van context.

In de context van de taal is het correct om te zeggen: "twee en drie zijn zes".

Grammaticaal gezien is dat een goede zin. "Twee en drie is zes" suggereert een andere context, andere regels. In die regels is het grammaticaal gezien correct. Zo bouw je een som op, in tegenstelling tot bijvoorbeeld "twee is en zes drie". Het is een correcte uitdrukking van een foute som.
De syntaxis (zinsbouw) klopt, maar in het domein van de rekenkunde is het fout.

Dit geeft overduidelijk aan, dat je voor begrippen als goed, fout en betekenisloos/betekenisvol een domein nodig hebt.

En, dat het antwoord nogal kan verschillen, afhankelijk van welk domein je op dat moment betreed.

Het wonderlijke, is dat mensen zo makkelijk van domein wisselen, zonder zich ooit bewust te zijn van dit feit. Sterker nog, wij hebben de metafoor uitgevonden, waarmee we proberen iets zinvols te zeggen over het ene domein, door een voorbeeld uit het andere. Alsof dat betekenis kan hebben.

Nu zijn we meestal wel zo verstandig om te zeggen: "een vergelijking gaat altijd mank".

Maar meestal gebruiken we een metafoor om iemand te overtuigen van ons gelijk. 

Deze manier van denken zit ook in IQ tests, een boom staat tot een struik als een jas tot een ....?

Dit maakt mensen creatief, maar helaas erg slecht in consequent zijn. Zelfs binnen hetzelfde domein. Dit blijkt goed uit de natuurkunde: "5 graden, maar 3 meter", niet "meters". Graden en meters zijn allebei eenheden. Waarom is de syntax dan niet hetzelfde?

Ligt het aan het Nederlands? Nee. "Two meters and fifteen degree Celsius." Engelse natuurkundigen maken de fout vaak andersom. Ik zou niet weten of het in andere talen ook zo is, maar ik vermoed hetzelfde soort inconsequenties.

Het heeft volgens mij te maken met een ingebakken neiging van mensen om dingen te beschouwen vanuit meerdere domeinen, of zich zelfs niet bewust te zijn van het domein, waarin ze iets beschouwen.
Zelfs mensen die hun leven lang ermee bezig zijn, maken er vaak fouten in.

Ik zie dit als een uitvloeisel van onze creativiteit. bij creativiteit associeer je. Je wisselt van domein.
Je associeert een lantaarnpaal met een kaars. En je kan dus zeggen dat ze 'aangestoken worden'. Letterlijk zou dat betekenen, dat ze met olie worden overgoten en dat vervolgens de vlammen eruit slaan. Maar vrijwel niemand zal denken, dat dat bedoeld wordt.

Dat is eigenlijk gek. Maar het geeft wel iets belangrijks aan:

Andere mensen kunnen onze domeinfouten goed volgen.

Het is zelfs zo, dat mensen onze domein-inconsequentie BETER kunnen volgen, dan domein-consequentie. Vandaar het bestaan van de metafoor.

Dit heeft te maken met waarschijnlijkheid. Het is waarschijnlijker, dat we iets bedoelen wat binnen onze ervaring ligt, dan erbuiten.
Het heeft dus ook te maken met ervaring.

Een uitvloeisel van bijvoorbeeld het biologische domein is, dat je kan zeggen, dat een ongeboren baby feitelijk een parasiet is. Toch zou ik afraden, dat tegen een zwangere vrouw te zeggen. Die zal dat anders ervaren. Hoewel het op de keper beschouwd een neutrale observatie is, zal de aanstaande moeder het niet zo kunnen zien. Dit heeft te maken met 'goed' en 'slecht'.
Hetgeen biologisch gezien geen betekenis heeft.
We hebben onszelf getraind om parasieten te zien als 'slecht' en babies als 'goed'.

De meeste mensen vinden zelfs, dat deze begrippen domein-overstijgend zouden moeten zijn.

We voelen ons een beetje ongemakkelijk, als dat niet zo blijkt te zijn.

Gek genoeg vergt het een andere eigenschap van creativiteit om het zo te kunnen zien:

De wil om buiten de gebaande paden te lopen.

Depressie

Gisteren was ik depressief. Ik heb de hele dag doorgebracht in een soort grauw waas.
Er is mij verteld dat de zon uitbundig scheen. Ik heb er niks van gemerkt.
Ik heb geprobeerd muziek te maken, maar heb het halverwege opgegeven.
Ik ben vergeten mijn zoon uit school te halen en toen ik daar achter kwam (een half uur te laat) in lichte paniek in badjas naar buiten gelopen om hem te gaan zoeken met de auto.
Net op het moment dat ik me realiseerde dat ik geen huissleutel had en mezelf dus had buitengesloten, kwam mijn zoon aanlopen. "Ik heb de sleutel", riep hij vrolijk.
Hij was toevallig mijn vrouw tegengekomen, die postbode is. Van haar had hij een sleutel.
Het ging goed, maar dat was puur geluk.
En toen was het alweer vier uur. Tijd voor lunch..
Ik heb die dag geen vrolijk moment gehad, hooguit neutrale. Wel heb ik af en toe een glimlach laten zien, maar het voelde vals.
Dat was rock-bottom.

Ik herken het gevoel van twee andere periodes in mijn leven. Twee andere periodes van depressie.

De eerste keer was ik afgewezen bij de kunstacademie in Groningen met een venijnig advies, dat ik maar wat anders moest gaan doen.
Tegelijkertijd kreeg ik gordelroos (bijna helemaal rondom), een heel pijnlijke ziekte, waarbij iedere beweging een kwelling is omdat de kleding over gevoelige huid schuurt.
Dat heeft me twee weken gekost. Pijnmedicatie en mijn ouders hebben me erdoorheen gesleept en ik had het vooruitzicht, dat het maar twee weken was. Toen ik gewend was aan de pijn van de gordelroos heb ik in de tweede week aan mijn portfolio gewerkt. Zo kon ik mezelf wijsmaken, dat die gordelroos 'goed uitkwam'. Ik had in ieder geval tijd om aan mijn toekomst te werken omdat ik niet naar school hoefde.
Ik deed daarna toelatingsexamen voor de kunstacademie in Hilversum en werd met veel enthousiasme aangenomen.
De les: Trek je niet zoveel aan van het oordeel van een ander, het is maar een mening.
Ook was ik een illusie armer. Ik kan niet automatisch alles (op geestelijk gebied). Domme illusie om te hebben op je 18e, maar tja het was mijn ervaring tot dan toe.

De tweede keer was zwaarder. Ik had een holte ontsteking. Dat voelt als een soort kiespijn in je hele hoofd, dag in dag uit, bij iedere hartslag. Een kloppende zeurende pijn. Dit heb ik twee maanden gehad.
Ik was een jaar of 35. Er is een cat-scan gemaakt. De vorm van de binnenkant van mijn neus bleek niet goed, waardoor mijn lijf de ontsteking niet zelf kon opruimen. Ik moest geopereerd. Helaas moest ik op die conclusie en de operatie, die erop volgde in totaal 2 maanden wachten.

In deze periode had ik op zijn hoogst een halve batterij, weinig energie. Maar ik werkte wel volledig.
We waren met de BV bezig, projecten score, carrière maken.
's Avonds was ik kapot. Ik rolde mijn bed in en de volgende dag begon het weer. Weekenden waren mijn redding. Bijtanken.
Toen werden de kinderen ziek. Naast mijn werk (ik werk thuis) verzorgde ik ook een beetje de kinderen, maar het meeste kwam op mijn vrouw neer, die toen niet werke.
Na een week werd ook mijn vrouw ziek. Toen deed ik alles, werk, huishouden, verzorging. Op een halve batterij, met continue pijn. Dat ging ongeveer een week goed.

Toen knapte ik. Ik schold iemand verrot, die kwam helpen en dat zeker niet verdiend had.
Oververmoeid ging ik mijn bed in en ben er drie dagen niet uit geweest. Mijn hele leven leek uit foute beslissingen te bestaan. Ik was gewoon niet goed genoeg. Bleh.
Na drie dagen ben ik weer begonnen en na mijn operatie een week later, voelde ik me weer goed, maar mijn zelfvertrouwen was geschokt. Hoe had ik zo irrationeel kunnen reageren?
Ik ben naar een psycholoog gegaan. Daar heb ik veel geleerd over hoe ik met woede, irritatie en verdriet omga. Ik ben een stapelaar. Je merkt niks aan mij, totdat ik knap. Het automatische antwoord op: "Hoe gaat het?" was altijd "Goed!"

Samen met mijn vrouw ben ik daaraan gaan werken. Ik kreeg van haar de toestemming mijn irritatie te uiten en het was oke, dat daarbij de emoties soms hoog opliepen. Als de stapel te hoog wordt, kan hij alleen maar kletterend omvallen. Nu wordt de stapel nooit meer zo hoog, daar zorg ik wel voor. Ik zie irritatie nu vaak als nuttige feedback en een teken dat er een grens is gepasseerd en gemiddeld eens in het jaar hebben we een fikse ruzie.

De les: er zijn geen negatieve emoties. Er is alleen emotie. Ik heb een verantwoordelijkheid hiermee om te gaan en emoties niet te negeren. Dat gaat op de lange termijn niet goed. Eerlijk zijn. Vooral naar mezelf. In mijn geval betekent dat eens in de zoveel tijd gewoon stilstaan bij wat je eigenlijk voelt.
Ook was ik weer een illusie armer: Ik ben niet het rationele wezen, waarvoor ik mezelf aanzag. Ik snapte de idealen van Mr Spock (uit StarTrek) wel. Ik zag emotie als vooral hinderlijk.
Ook ben ik niet zo geweldloos als ik dacht. Ik had keuzes gemaakt, die ik achteraf niet meer kan (of wil, alles kan) verdedigen.
Maar terwijl ik het deed leek het allemaal heel erg logisch. Ik beschrijf het misschien erg dramatisch, ik heb niemand geslagen, ofzo. Maar wel was ik buitengewoon onredelijk geweest en ongelooflijk stomend kwaad.

Beide keren heb ik dus iets geleerd. Ben ik een illusie kwijtgeraakt.

Gisteren was ik depressief.
Vandaag ben ik erg wankelig, de tranen zitten dicht achter mijn ogen, maar ik voel me iets beter.
Genoeg om te bedenken, dat er dus wel weer wat te leren zal vallen.
Dus ik wil even op zoek.

De situatie is nu anders: Ik heb al maanden chronische pijn. Het varieert van zeurend tot ondraaglijk. Met ondraaglijk bedoel ik, dat er niks anders overblijft. Ik kan niet meer denken op zo'n moment, niet eens aan de pijn. Het is even puur zijn, maar niet op een prettige manier.
Gelukkig zijn dat maar scheuten van een paar seconden. Maar de opbouw ernaartoe en de nasleep kan zwaar zijn. Het duurt even voor je weer bij je positieven bent. En concentratie kan je vergeten.

Hier beschrijf ik mijn situatie, ik overweg dit weg te halen. Het is niet echt relevant.

Ik heb een hernia, al vanaf mijn 19e heb ik pijnklachten. Dus ik weet wat het is om te leven met zeurende pijn en verminderde capaciteit. Maar dan hebben we het over lichte pijn, met af en toe een uitschieter, die een paar dagen, hooguit een paar weken aanhoud.
Het doet pijn, maar ik kan gewoon doorgaan, ben niet immobiel.
Een hernia is een zenuw in de rug, die bekneld zit door het uitpuilen van een tussenwervelschijf.
De zenuw zorgt voor pijnsignalen uit mijn been, terwijl er niks aan de hand is met het been.
Vervelend, maar goed mee te leven. De pijn concentreert zich in mijn bil en ik heb moeite deze te ontspannen. Maar ik kan vrijwel alles.
Mei vorig jaar veranderde dat. De pijn werd steeds erger. Ik kon steeds moeilijker lopen. Het beeld wisselde heel sterk, de ene dag ging het, de andere was ellende. Tot aan September. Toen was het zover dat ik me niet meer kon bewegen, niet meer kon lopen of staan, liggen, maar vreemd genoeg wel zitten, dus ik kon nog werken.
Maar 'niet liggen', betekent ook 'niet slapen' en dat is niet vol te houden. Ik slaap nu gemiddeld om de dag, omdat ik dan zo uitgeput ben, dat ik gewoon door de pijn heen slaap. Vannacht heb ik in verhouding goed geslapen, gisteren had ik nauwelijks geslapen.

Ik ben onderzocht, heb een MRI gehad. Naast de hernia is er een haarscheur ontstaan in het kapsel van mijn tussenwervelschijf. De hernia/pijn is erger dan hij ooit geweest is. Normaal geneest een hernia binnen 6-8 weken. Maar door deze haarscheur, moet ik aan genezing denken binnen het jaar. Een operatie wordt afgeraden.
Ik ben nu al 5 maanden bezig. Leven met de pijn is moeilijk. De periode lijkt onafzienbaar en ook geld lijkt met zo'n periode een probleem te worden. Dit zorgt voor enige stress, terwijl er nu nog geen probleem is.

In December vorig jaar heb ik een zenuwwortelblokkade gehad. Daardoor heb ik bijna 6 weken lang geen pijn gehad. Heerlijk, ik kon weer werken.. pakte mijn leven weer op, maakte weer afspraken.
Twee en een halve week geleden, was dat plotseling afgelopen. Het medicijn was uitgewerkt.
De pijn was in volle hevigheid terug.
Eergisteren mocht ik een tweede prik / zenuwwortelblokkade. Daar had ik erg naartoe geleefd.
Bij de vorige zenuwwortelblokkade was ik vanaf het moment van prikken van de pijn af.
Er was wel gewaarschuwd, dat het even erger kon zijn, maar dat was bij mij dus niet zo.
Daarom had ik erop gerekend, dat het nu weer zo zou gaan.

De nacht volgend op de prik was de lidocaine (verdoving voor de ingreep) uitgewerkt en kwam de pijn weer terug. Geslapen heb ik nauwelijks.
Gisteren had ik meer pijn dan in de weken ervoor. En ik had zo gehoopt dat het beter zou zijn. Ik had me daar al wekenlang aan vastgehouden.
En daar ging het mis. Ik zag even het redelijke niet meer: dat het normaal twee weken duurt, voor zo'n injectie zijn volledige werking krijgt en dat het allemaal nog veel beter kan worden. Dat er juist gewaarschuwd wordt voor een korte terugval. Ik zag het gewoon allemaal niet meer zitten.

Vandaag is de pijn weer op het oude niveau van de vorige weken en er is dus een flinke verbetering ten opzichte van gister. De situatie lijkt niet per se meer uitzichtloos.

Dus wat is de les? Dat ik niet moet hopen? Dat het gevaarlijk kan zijn al je hoop te vestigen op 1 ding? Of juist, dat als lichtpuntjes lijken te ontbreken, dat je het niet redt. Dat je nieuwe lichtpuntjes moet zoeken, zo snel mogelijk?
Mischien.

Ik zit ook te denken aan iets anders.
Mijn relaties veranderen. Ik word de hulpbehoevende. Dit vreet aan mijn trots. Normaal ben ik degene die mensen helpt. Nu komen mensen die ik normaal ondersteun, mij ondersteunen, omdat ik er erger aan toe ben. Dat is natuurlijk iets heel moois, dus wat zeur ik..  maar aan de andere kant.
Ik heb erg veel moeite met deze omdraaiing van de rollen.

Misschien heb ik toch meer ego dan ik dacht. Misschien was mijn helpen toch ook niet helemaal belangeloos. Het is heerlijk relativerend voor je eigen 'problemen' om iemand te zien die het echt zwaar heeft en als je daar iemand mee kan helpen, dan mag je er zelf toch ook wel wat aan hebben? Maar nu ben ik diegene voor iemand anders. Men relativeert de eigen problemen door te denken, "gelukkig ben ik Hjalmar niet". (Ten minste in mijn hoofd) Dat maakt het opeens wat moeilijk om mijn problemen te relativeren. Natuurlijk zijn er theoretisch vele mensen die het slechter hebben, maar het gaat nu even over mijn ervaring.

Ik zei altijd tegen mezelf: als hij of zij daardoorheen kan komen, dan kan ik dit ook. Daar putte ik kracht uit. Maar ja.. Dus ik heb een nieuwe tactiek nodig. Misschien toch die lichtpuntjes. Maar ik kan er zo snel weinig bedenken. Dat ik vrij snel een baan in het onderwijs kreeg aangeboden, waardoor ik in ieder geval nog wat geld binnenbreng straks? Dat ik daarin weer een nieuwe uitdaging heb, waar ik mezelf mee kan afleiden van de pijn? Klinkt erg Doctor House. Wanhopig op zoek naar dingen die je genoeg in beslag kunnen nemen. Maar goed. Eerst maar eens zien of ik dat kan.
Met de twee halve dagen per week die nu in de planning staan en deze pijn zou het erg zwaar zijn. Slaat de wortelblokkade aan, dan is het alleen maar interessant. Maar ik denk niet dat ik meer erbij kan hebben.

Ik ben er nog niet uit. In ieder geval voel ik me nu een heel stuk beter dan gisteren.
Daar hou ik voorlopig maar aan vast. Ik zit te schrijven, da's ook positief. Niet wereldschokkend, maar ik doe tenminste iets, al is het nog zo klein. En ik lijk me goed te kunnen concentreren.

Ik weet dat deze blog niet veel gelezen wordt, dus ik kan mezelf niet voorhouden, dat ik met het schrijven een steun en toeverlaat voor miljoenen ben, dat zou leuk zijn, maar helaas.
Het is in principe wel openbaar, dus het zou kunnen dat iemand er iets aan heeft.
Maar ik schrijf dit vooral voor mezelf. Ik hoop dat ik met een jaar vergeten ben hoe ik me nu voel en me weer druk maak over onbenullige dingen.
Dan kan ik deze blog-entry lezen en me hopelijk optrekken aan het feit, dat ik hier ook doorheen gekomen ben.

En wat zou de illusie zijn, die ik kwijt raak?

Ik denk de illusie dat 'ik' gescheiden is van 'mijn lijf'. Pijn is zo invasief. Dat emoties je redeneren en waarneming beïnvloeden, dat had ik al geleerd. Maar dat je bij genoeg pijn niet meer kunt functioneren, gewoon niet meer kan denken. Dat is nieuw. "Ik" ben echt volkomen afhankelijk van het goede functioneren mijn lichaam. Of ik dat nou leuk vind of niet.
Ook slaaptekort heeft zijn akelige kanten. Vergeetachtigheid. Ik doe geheugentraining, maar ik mag straks weer opnieuw beginnen. Natuurlijk heb ik ook weinig energie. Maar het ergste vind ik:
ik droom ook nauwelijks meer. (Of ik kan me mijn dromen niet herinneren)
Dat is voor mij heel vreemd.

Ik maak niks meer. Ik heb nog wel soms ideeën, maar er komt nauwelijks iets uit mijn handen.
Terwijl ik juist alle tijd heb, zou je zeggen. Concentratie en energie zijn het probleem.
Een groot deel van mijn eigenwaarde heb ik altijd gehaald uit het feit dat ik dingen kan maken, waar ik trots op kan zijn of een ander blij of geholpen mee kan zijn, waarmee ik geld kan verdienen.
Nu valt dat weg.
In relaties ben ik niet meer steunend, maar juist belastend, dit merk ik aan mijn vrouw en kinderen. Ik draag op het moment erg weinig bij, waaraan dan ook. Dus dat is ook weg.
Ik ben weinig betrouwbaar, ik vergat mijn zoon op te halen, laat dingen vallen, afspraken moet ik afzeggen, ik kan nauwelijks inschatten wat een goede dag gaat zijn, de ene nacht gaat goed, de andere is een ramp.

Ik ben letterlijk zonder waarde. Ik ben debet, niet credit. Waardeloos in mijn eigen inschatting. Hopelijk tijdelijk, maar het is zeer confronterend.

Ik had altijd gedacht, dat ik dat niet zou kunnen: Waardeloos zijn. Maar het lijkt te wennen.
Heb ik nog wel recht op leven? Voedsel? Nee, geen recht.. maar aan de andere kant...
Ik heb ook niet het gevoel dat ik minder rechten heb, zelfs niet, als het zo zou blijven..
Ik denk dat recht op leven niet bestaat, voor niemand.. Er is alleen leven, zo lang als het duurt.

Ik blijf mezelf voeden en zo comfortabel mogelijk maken en voel me daarover minder schuldig dan ik tevoren had ingeschat. Ik ben een nemer geworden, geen gever.
Mijn vrouw is bezig meer en meer te werken, om de gaten te vullen. Mijn kinderen troosten mij, mensen die ik hielp, kijken mij meewarig aan. Maar het is nu eenmaal niet anders.
Ik heb nu, op dit moment, niet veel te geven.
En toch mag ik er van mezelf nog zijn.. Waarom? Ik weet het zelf niet.
Maar ik ben er ergens wel een beetje blij om.
Kennelijk is er een soort uitgelekt gewicht, een netto waarde, die ik aan mezelf kan toekennen.
Iets wat ik tevoren niet kon zien. Het is nog erg wankel, maar als ik het kan destilleren, kon het wel eens een bron van grote rust zijn.

De kunst van het eens zijn

Het eens zijn is het eens worden

De heer Vroom spreekt de massa toe, Dreesman aan zijn zijde.
   "We kunnen het allemaal wel eens zijn over iets simpels, zoals 1 plus 1, maar.."

Dreesman valt hem bij: "Ja, gemiddeld: 1!"
Vroom: "Ja..... Wacht, wat..? Nee, niet 'gemiddeld', ik zei 'plus', dus 1+1 bij elkaar."
Dreesman: "Oh, elf? Sorry!"
Vroom: "Elf?"
Dreesman: "Ja, elf! 11? Twee enen? Bij elkaar?"
Vroom: "Oh, nee, haha, dat bedoelde ik niet! Optellen. Je weet wel, zoals op school vroeger?"
Dreesman: "Oh, Dan wordt het een 10!"
Vroom: "Heh? Wat?"
Dreesman: "Ja, met zulke makkelijke sommen heb ik een 10, hoor."
Vroom: "Ja, twijfel ik niet aan! Maar de vraag was: wat is de uitkomst van de som?
              Stel: je hebt 1 appel en nog 1 appel......?"
Dreesman: "Oooooooooh, dat! Je bedoelt oneindig?"
Vroom: "..?"
Dreesman: "Ja, je eet de appels, maar je bewaart de zaadjes, natuurlijk.
             Want die plant je.. Even wachten en er groeit van al die zaadjes ECHT wel 1 appelboom.
             Daar komen weer appels aan en daarvan bewaar je weer de za..."
Vroom: "Ja, wacht, joh, Da's BIO-logisch, ik bedoel logisch!"
Dreesman: "Oh, logisch! Zoals paradoxen, groepen, wiskunde enzo?
Vroom: "Ja!"
Dreesman. OK, oneindig + oneindig = oneindig, dus 1+1=1. Ja, maf is dat, he?"
Vroom: "Ja, klopt, da's raar maar waar. Nee, maar dat bedoelde ik niet.. Je denkt veel te moeilijk, Nee, ik bedoel gewoon! Simpel! Zoals in de echte wereld."
Dreesman: "een appel + een appel is 1 simplistische fruitsalade?"
Vroom: "Ik geef je een hint, het antwoord is niet 1!"
Dreesman: "..."
Vroom: "Snap je?"
Dreesman: ''Ja, ik denk even.."
Vroom: "Nee, niet te moeilijk denken, neem gewoon een ander voorbeeld dan appels"
Dreesman: "Mensen?"
Vroom: "Ja, bijvoorbeeld mensen"
Dreesman: "Mannen of vrouwen?"
Vroom: "Maakt niet uit, een van beiden"
Dreesman: "ooooh, bedoel je dat ...?"
Vroom: "Ja!"
Dreesman: "Maar dan is het 4.3!"
Vroom: "Ja, precies! Dát bedoelde ik.. Eén van beiden, Een man en een vrouw, da's 1 paar of een gezinnetje in wording, maar de hint was, niet een. En da's natuurlijk niet specifiek. DUS: Is het een groot gezin? Of een klein gezin?"
Dreesman: "Juist, dus hoeveel mensen hebben we het dan over?"
Vroom: "Exact, en dan grijp je naar statistieken. De modale Hollander krijgt 2.3 kinderen."
Dreesman: "Ja, precies, 4.3 dat had ik ook. Vader, moeder en de kinderen."
Vroom: "Goed, dat bedoel ik dus, zoiets simpels als 1+1 = 4.3, daar kunnen we het allemaal over eens zijn, maar sommige dingen zijn wat moeilijker..."
Dreesman: "Ja, die zijn lastiger."

Empathie, lijden en altruisme.

Empathie is het besef 

dat die ander 

ook een ik is

Ik heb met veel mensen gepraat die leven volgens een religie.
Als ik zeg dat ik niet geloof, komt het gesprek dan vaker dan eens op normen en waarden en dergelijke. Als ik dan aangeef dat ik 'toch' goede dingen doe voor de mensheid, vind men dat wat bevreemdend of heel goed van mij.
Er lijkt een soort geloof te horen bij religie, dat een ieder die ervoor kiest niet te geloven (in wat dan ook) geen moreel kompas meer zou hebben.
Een niet-gelovig mens zou alleen handelen uit eigenbelang.

Ik zie dit gedrag als een uitvloeisel van empathie. Niet van religieuze abstracties.

Een prachtig filmpje over empathie, gemaakt bij een lezing over het onderwerp

https://www.youtube.com/watch?v=1Evwgu369Jw

Persoonlijk

Nu ben ik op het moment in een rot-periode van mijn leven. Veel pijn, altijd pijn.
Grappig genoeg zie ik dan het tegenbewijs. Mensen vinden me zielig en leven met me mee. Niet vanuit religieuze gronden, maar omdat ze zich kunnen voorstellen wat ik meemaak.
Zichzelf kunnen verplaatsen in mijn situatie. Daarvoor voeren ze zelf de bewijzen aan, door te vertellen wat hen is overkomen. Het is mooi om te zien, als je even over je ego heen kan stappen.
Niemand wil zielig gevonden worden, we zijn graag sterk en zeker niet kwetsbaar. Maar als ik dat loslaat, zie ik een heel mooi principe aan het werk en kan ik niet anders dan me afvragen waar het goed voor is en waar het vandaan komt.

Dit klinkt een beetje alsof ikzelf geen empathie bezit. Dat is niet waar.
Mijn zoon heeft een periode van enkele jaren lang ernstige, chronische pijn geleden. Ik herken het gevoel dat mensen die mij van dichtbij kennen uiten: het doet bijna pijn, om iemand pijn te zien lijden, als je om die persoon geeft.
Zeker, als je de pijn kent. Je wilt iets doen, maar er is niks te doen, om gek van te worden.
Handel je dan uit eigenbelang? Wellicht wil je het ongemakkelijke gevoel niet, dat je iemand pijn ziet lijden, die je doet denken aan je eigen pijn of lijden.
Gek genoeg was het feit dat ik zijn pijn kon begrijpen ook een verbindende ervaring.
Dat zegt iets over het mechanisme dat eraan ten grondslag ligt: empathie.

Empatie

De mens is 'gemaakt' om in groepen te leven. 1 mens heeft moeite te overleven. Heb je een groepje van 5, dan zijn de kansen al een stuk beter. Heb je er 100, dan is er vrijwel geen beest, dat ons aankan. Deze onderlinge afhankelijkheid heeft een sterke sociale band nodig gemaakt.
We moesten communiceren met elkaar. Als je wilt communiceren, moet je je de ander zijn perspectief kunnen voorstellen.
Dit begint simpel: jij zegt links tegen iemand die tegenover je staat. Zijn links is niet jouw links.
Voor onze jacht en later landbouw en nog later wetenschap, moesten we steeds intensiever, precieser en abstracter met elkaar communiceren en daardoor steeds beter leren ons in elkaar te verplaatsen.

Empatie en groepsgevoel

Dit heeft op zich niks met religie te maken. De empathie is zo sterk, dat dit door religieuzen wordt gezien als goddelijke opdracht en het wordt vaak gezien als sterkste asset van het geloof.
Er is alleen nog een component nodig, die empathie krachtig maakt.
Je moet een ander kunnen zien als onderdeel van jezelf, van je eigen groep.

We voelen weinig empathie met mensen die we niet kennen. We schateren om filmpjes waarin mensen op de meest gruwelijke manieren zichzelf bezeren. "Ja, moet je maar niet zo stom doen", wordt er dan gezegd. Maar als het je buurman, je broer of je kind of jezelf overkomt, piep je wel anders.
We nemen afstand: "Dat zou ik nooit doen". Ik zit in een andere groep, de groep van mensen die niet zo stom zijn.. Dus is het ok, geen empathie te voelen.

Altruisme

Kortom, religie heeft niet het alleenrecht op empathie, ik zou zelfs bijna zeggen integendeel, want religie heeft de neiging mensen het idee te geven dat ze bij een groep horen.
Toch is er vanuit religie meer altruisme (het proberen te lenigen van het leed van een ander) dan zonder religie. Dat zie ik ook.
Voor mij is altruisme een logisch gevolg van empathie, maar dat lijkt niet zo te zijn.

Ik denk dat dit is, omdat altruisme gedijt in groepen en moeilijker in individuen.
Het is gemakkelijker (en gezelliger) om 'met zijn allen' die arme ... te gaan helpen, want die hebben het zo nodig. Altruisme wordt gemaakt tot iets abstracts. Vaak gaat er veel geld in om.
Dat trekt weer mensen aan, die dat geld graag zelf willen hebben en dan lijkt het dat hoe strakker een 'goed doel' georganiseerd is, hoe beter het is.

Ik zie dat anders. Mijn goede doelen, zijn personen. Geen groepen. Ik geloof namelijk niet dat groepen daadwerkelijk bestaan. Met een paar uitzonderingen zijn mijn goede doelen ook niet alsmaar dezelfde personen.
Door deze ervaringen, weet ik waarom mensen altruisme bedrijven in liefst zo groot mogelijke groepen.
1 EMOTIONELE PIJN. Als je iemand niet kunt helpen, al doe je nog zo je best, dan doet dat pijn.
Ik heb geholpen, terwijl een alcoholist zich dooddronk. Ik heb misschien zijn ellende wat verlicht, maar uiteindelijk kon ik hem niet helpen. Dat doet pijn. Enorme pijn. Zo erg, dat ik drie maanden voor zijn dood het niet meer kon aanzien.
2 SELECTIE. Als ik vertel wat ik doe, zeggen mensen vaak: "Maar hoe kom je dan aan de mensen om te helpen?" Een absurde vraag. Kijk om je heen. Vrienden hebben wel eens hulp nodig, begin daar. Bedenk dan dat je vrienden niet veel verschillen van ieder mens op straat.
Maar toch, ik herken wel, dat als ik eenmaal besluit iemand te helpen, dat het een tweede of een derde keer makkelijker gaat. Ik besluit kennelijk, dat iemand het verdiend. Label ze als zielig.
Acht ze mijn hulp waardig. En daar komt het hoovaardige, het arrogante van hulpverlenen naar boven. Altruisme is niet te doen, zonder een scheidslijn te trekken. Die vergelijking te maken.
Die ander heeft het zwaarder dan ik.

Goede doelen zijn het outsourcen van altruisme. Wil je helpen? Help dan!
Betaal niet een ander om het voor je te doen.
Natuurlijk is het prima een ander te steunen als een ander helpt op een vlak, dat jij niet beheerst of iets doet, waartoe jij niet bereid bent. Maar gebruik het niet als 'aflaat'.
Geef geen geld, om niet te hoeven voelen.

Empathie en nieuws

Ik kijk al heel lang geen nieuws meer. Omdat ik dat meevoelen niet kan uitzetten. De wereld zit vol met mensen die hulp nodig hebben. Daar heb ik het nieuws niet voor nodig, dat leed bespaar ik mezelf, doordat ik er blind voor blijf.
Ik ben wel eens bang, dat nieuws (en funniest home videos) onze manier zijn om onze empathie af te leren. Als je kijkt naar al die ellende, dan is er maar een uitweg: zij zijn anders dan ik.

Ontbreken van empatie

Kleuters voelen geen empathie tot hun 2e levensjaar, zodra het besef van de 'ander' als los van zichzelf ontstaat. Tegelijkertijd worden kinderen zich bewust dat een ander niet automatisch beschikt over alle informatie die je zelf hebt.  Dit is goed te testen.

Er zijn geestelijke aandoeningen bekend, waarbij sprake is van verminderde of zelfs geen empathie.
Asperger, autisme, schizofrenie en sociopathie/psychopathie.
Dit leidt vrijwel altijd tot sociale conflicten omdat intenties verkeerd worden begrepen of de verkeerde signalen worden afgegeven, (het ontbreken van een signaal is ook een signaal). Het kan leiden tot verregaande isolatie en in zijn ergste vorm wordt het geassocieerd met seriemoordenaars.
Het probleem (voor de patienten) is dat het moeilijk is, je in te leven in iemand die zich niet inleeft, er is weinig begrip voor. Het probleem voor de omgeving is dat alle interactie veel meer energie kost en zelfs risico kent.
Als empathie van een van beide kanten ontbreekt, gaat het aan beide kanten fout.

Daarom vind ik de gedachte dat je empathie kunt uitschakelen door mensen te classificeren als 'niet ik' of 'niet wij', heel eng.
Dehumaniseren, noemen ze dat. Zorgen dat je mensen niet meer als mensen ziet. Vlak voor en tijdens oorlog zijn dehumanisatie campagnes erg belangrijk. Het zou veel te moeilijk zijn de trekker over te halen, zonder dit denkbeeld, dat de ander eigenlijk geen volwaardig mens is.
Slavenhandel is ook een stuk moeilijker. Maar ook heilige oorlogen als kruistochten en jihad.

Het is de reden dat ik ageer tegen de ontmenselijking van ongeacht welke groep in de media en politiek. Op dit moment moeten moslims het ontgelden, maar ook anders-seksuelen zijn de klos, met name pedofielen. We gaan zelfs zo ver, dat de grondwet even niet meer geld voor deze mensen, die 'niet wij' zijn. Maar we realiseren ons niet, dat dat een arbitraire grens is.
De les die we leren van geestesziekten is: Wie het slachtoffer is van de dehumanisering, maakt feitelijk niet uit. Het gevolg is het ontbreken van empathie en daardoor krijgen beide kanten uiteindelijk problemen.

Links:
https://www.dasgehirn.info/denken/im-kopf-der-anderen/andere-verstehen

Empathiefähigkeit schizophrener Patienten

De ontwikkeling van empathie in het tweede levensjaar; de